Özel Usulsüzlük Cezası

Vergi sisteminin sağlıklı işlemesi, yalnızca vergi tahsilatıyla değil, aynı zamanda mükelleflerin şekli yükümlülüklerine tam uyum göstermesiyle mümkündür. Fatura düzenleme, belge ibrazı, elektronik beyanname sunumu ve muhasebe standartlarına riayet gibi birçok unsur, vergi düzeninin temel taşlarını oluşturur. Bu yükümlülüklerin ihlali durumunda ise 213 sayılı Vergi Usul Kanunu kapsamında çeşitli idari para cezaları gündeme gelir. Bu cezaların en önemlilerinden biri olan özel usulsüzlük cezası, şekle ve usule aykırı fiiller nedeniyle uygulanan ve her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yeniden belirlenen ciddi bir yaptırımdır. Bu makalede, 2025 yılı itibarıyla özel usulsüzlük cezalarının kapsamını, güncel tutarlarını, hangi durumlarda uygulandığını ve itiraz yollarını detaylı şekilde ele alacağız.

Özel Usulsüzlük Cezası Nedir?

Özel usulsüzlük cezası, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 353 ve mükerrer 355. maddelerinde düzenlenen, vergiye ilişkin şekli yükümlülüklere aykırı davranışlarda uygulanan idari nitelikte para cezasıdır. Bu ceza, vergi ziyaına neden olmamakla birlikte, mükelleflerin belge düzenlememe, elektronik beyan yükümlülüğüne uymama, defter ibraz etmeme, muhasebe standartlarına aykırılık gibi durumlarda devreye girer.

Vergi Usul Kanunu, usulsüzlükleri ikiye ayırır:

• Genel Usulsüzlük Cezası: VUK m.352’de yer alır. Daha hafif ihlaller için uygulanır.
• Özel Usulsüzlük Cezası: VUK m.353 ve devamında yer alır. Belge düzenine, bilgi sistemine ve elektronik uygulamalara aykırı fiillerde uygulanır.

Özel usulsüzlük fiilleri, çoğu zaman belge düzenine ilişkin olduğundan, kayıt dışılıkla mücadelede kilit rol oynar. Bu nedenle, Hazine ve Maliye Bakanlığı her yıl ceza tutarlarını yeniden değerleme oranına göre güncelleyerek kamuoyuna duyurur.

2025 Yılında Özel Usulsüzlük Cezaları Ne Kadardır?

2025 yılına ait özel usulsüzlük cezaları, Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 556) uyarınca belirlenmiş ve 30 Aralık 2024 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Söz konusu cezalar, belge düzenlememe, elektronik sistemlere uyum sağlamama, bilgi vermekten kaçınma, defter ve kayıtların tutulmaması veya ibraz edilmemesi gibi fiillere göre farklılık göstermektedir.

Aşağıda 2025 yılına ilişkin başlıca özel usulsüzlük ceza kalemleri yer almaktadır:

Fatura ve Benzeri Belgelerin Verilmemesi Durumunda:

• 1. Tespit: 14.000 TL
• 2. Tespit: 28.000 TL
• 3. Tespit: 43.000 TL
• 4. Tespit: 57.000 TL
• 5. Tespit: 70.000 TL
• 6 ve sonraki tespitler: 140.000 TL
• Yıllık toplam ceza sınırı (her belge türü için): 14.000.000 TL

Bu cezalar; fatura, gider pusulası, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu gibi belgelerin hiç düzenlenmemesi, alınmaması veya usule aykırı düzenlenmesi hâlinde uygulanır.

Elektronik Yerine Fiziki Belge Düzenlenmesi Durumunda:

E-fatura, e-serbest meslek makbuzu, e-arşiv fatura gibi belgelerin elektronik olarak düzenlenmesi gerekirken kağıt ortamında düzenlenmesi de aynı tutarlarda cezaya tabidir.

Perakende Satış Fişi, Yolcu Bileti, İrsaliye Gibi Belgelerin Düzenlenmemesi:

• 1. Tespit: 14.000 TL
• Yıllık toplam ceza sınırı: 14.000.000 TL

Defterlerin Bulundurulmaması ve İbraz Edilmemesi:

• Her tespit için: 2.400 TL

Muhasebe Standartlarına Uyulmaması:

• Cezai tutar: 90.000 TL

Vergi Numarası Kullanılmaksızın İşlem Yapılması:

• Her işlem için ceza: 2.800 TL

Özel Usulsüzlük Cezasını Gerektiren Durumlar

Özel usulsüzlük cezası, mükelleflerin şekli vergi yükümlülüklerine uymaması durumunda uygulanır. Bu cezaların amacı, vergi sisteminin işleyişini sağlamak, kayıt dışılığı önlemek ve belge düzeninin sürekliliğini güvence altına almaktır. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 353. maddesinde özel usulsüzlük cezasını gerektiren durumlar açıkça sayılmıştır.

1. Fatura ve Benzeri Belgelerin Verilmemesi, Alınmaması veya Gerçeğe Aykırı Düzenlenmesi

• Fatura, gider pusulası, serbest meslek makbuzu, müstahsil makbuzu gibi belgelerin hiç verilmemesi ya da alınmaması,
• Bu belgelerde gerçek meblağ dışında tutar gösterilmesi,
• Elektronik ortamda düzenlenmesi gereken belgelerin kağıt ortamında düzenlenmesi,

Her bir tespit için ceza uygulanır ve tespitin sayısına göre ceza katlanır.

2. Perakende Satış Fişi, Yolcu Bileti, Taşıma İrsaliyesi Gibi Belgelerin Düzenlenmemesi veya Usule Aykırı Düzenlenmesi

• Ödeme kaydedici cihaz fişi, sevk ve taşıma irsaliyeleri, giriş bileti, yolcu listesi gibi belgelerin düzenlenmemesi,
• Bu belgelerin elektronik düzenlenmesi gerekirken fiziksel şekilde tanzim edilmesi,
• Belge aslı ile sureti arasında tutar farkı bulunması veya gerçeğe aykırı içerik düzenlenmesi,

Bu gibi hallerde, her belge için ayrı ceza söz konusu olur.

3. Vergi Levhası Bulundurmama ve Defter İbraz Etmeme

• İş yerinde vergi levhası bulundurmamak,
• Günlük satış ve kasa defteri gibi zorunlu defterleri günü gününe tutmamak,
• Talep edildiğinde bu kayıtları yetkili makamlara ibraz etmemek,

Her tespit için 2.400 TL tutarında ceza kesilir.

4. Muhasebe Standartlarına Uymama

• Tek düzen hesap planı, mali tablo esasları ve muhasebe programlarına ilişkin kurallar ihlal edilirse, mükellefe 90.000 TL ceza uygulanır.

5. Elektronik Belge ve Beyan Zorunluluğuna Uyulmaması

• Elektronik ortamda düzenlenmesi gereken belgelerin elektronik olarak sunulmaması,
• E-serbest meslek makbuzu, e-fatura, e-defter gibi belgelerin fiziki olarak düzenlenmesi hâlinde özel usulsüzlük cezası uygulanır.

6. Matbaacıların Bildirim Görevini Yerine Getirmemesi

• Belge basımı yapan matbaacıların gerekli bildirimleri eksik, geç veya hiç yapmaması, ceza gerektirir.
• Bu durumda ceza 9.400 TL’dir ve yıllık toplam ceza sınırı 1.800.000 TL’dir.

7. Vergi Numarası Kullanılmadan Yapılan İşlemler

• İşlem yaparken vergi kimlik numarası kullanılmaması, her işlem için 2.800 TL ceza gerektirir.

8. Elektronik Tebligat Yükümlülüğüne Uymamak

• VUK m.107/A kapsamındaki elektronik tebligat yükümlülüğüne uymayanlara aşağıdaki şekilde ceza verilir:
  • Birinci sınıf tüccarlar ve serbest meslek erbabı: 9.900 TL
  • İkinci sınıf tüccarlar ve basit usullerdeki mükellefler: 4.800 TL
  • Diğerleri: 2.500 TL

Özel Usulsüzlük Cezalarında İndirim ve Uzlaşma

Vergi cezalarının tamamı gibi özel usulsüzlük cezaları da bazı koşullarda indirim ve uzlaşma uygulamalarına konu edilebilir. Vergi Usul Kanunu bu konuda mükelleflere çeşitli kolaylıklar sağlamaktadır. Hem cezanın azaltılması hem de dava açmadan çözüme kavuşması açısından bu yollar oldukça önemlidir.

Usulsüzlük Cezasında İndirim (VUK m.376)

Vergi idaresince kesilen özel usulsüzlük cezasına karşı, ceza ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 30 gün içinde vergi dairesine başvurarak indirim talep edilebilmektedir. Bu kapsamda:

• Cezanın yarısı indirime tabi tutulur.
• Mükellef, kalan yarısını vadesinde ya da teminat göstererek 3 ay içinde ödeyeceğini taahhüt ederse indirim hakkından yararlanabilir.
• Ancak bu süre içinde ödeme yapılmaz ya da dava açılırsa, indirim hakkı otomatik olarak düşer.

2025 yılı için özel bir hüküm:
33.000 TL ve altındaki özel usulsüzlük cezalarında indirim oranı, %50 artırımlı uygulanabilir. Bu durumda indirimli ödeme miktarı daha da düşmektedir.

Uzlaşma (VUK Ek Madde 1 ve Ek Madde 8)

Özel usulsüzlük cezalarında tarhiyat sonrası uzlaşma mümkündür. Mükellef, ceza ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 30 gün içinde uzlaşma komisyonuna başvurabilir.

Uzlaşma sağlanması hâlinde:

• Uzlaşılan cezanın %75’i ödenir, kalan %25’lik kısım silinir.
• Ödeme, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren 1 ay içinde yapılmalıdır.
• Uzlaşma tutanağı imzalandıktan sonra, mükellefin dava açma hakkı sona erer.

Eğer uzlaşma sağlanamazsa, tutanağın tebliğinden itibaren kalan dava süresi içinde vergi mahkemesinde dava açılabilir. Dava süresi 15 günden az kalmışsa, bu süre 15 güne uzar.

Özel Usulsüzlük Cezalarına Karşı İtiraz ve Dava Yolları

Vergi idaresi tarafından kesilen özel usulsüzlük cezalarına karşı mükelleflerin hem idari başvuru hem de yargı yoluyla itiraz hakkı bulunmaktadır. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken süreler ve usuller, Vergi Usul Kanunu ile İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda açıkça belirlenmiştir.

1. Doğrudan İptal Davası Açmak

Mükellef, ceza ihbarnamesinin kendisine tebliğinden itibaren 30 gün içinde vergi mahkemesinde iptal davası açabilir. Bu sürenin geçirilmesi hâlinde, dava açma hakkı düşer.

Not: Vergi mahkemelerinde açılan davalarda, dava süresi boyunca cezanın tahsili kendiliğinden durur. Ayrıca yürütmenin durdurulması kararı alınmasına gerek yoktur (İYUK m.27).

2. İtiraz ve Düzeltme Başvurusu

Mükellef, cezanın hatalı düzenlendiğini düşünüyorsa, doğrudan dava açmak yerine öncelikle vergi dairesine yazılı düzeltme başvurusunda bulunabilir. Bu başvuru:

• 5 yıl içinde yapılmalıdır.
• Başvuru üzerine idare, 30 gün içinde cevap vermezse talep reddedilmiş sayılır.
• Ret hâlinde, kalan dava açma süresi içinde mahkemeye başvurulabilir.
• Başvuru süresi, dava süresini durdurur.

Örneğin; mükellef, tebliğden 10 gün sonra düzeltme başvurusu yaptıysa ve red cevabını aldıysa, kalan 20 günlük süre içinde dava açmalıdır.

3. Uzlaşma Sonrası Dava Açmak

Uzlaşma talep edilmiş ancak uzlaşma sağlanamamışsa, bu durumda mükellef uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren dava açma süresi içinde vergi mahkemesine başvurabilir.

• Eğer dava süresi 15 günden az kalmışsa, bu süre 15 güne tamamlanır.
• Uzlaşma sağlanmışsa, o ceza için artık dava açılamaz.
• Uzlaşma isteminden önce dava açılmışsa, dava hükümsüz sayılır.

Danıştay ve Yerel Mahkeme Kararları

Mahkemeler; belge düzenlenmediğinin somut olarak tespit edilmediği durumlarda, cezanın hakkaniyete aykırı olduğuna hükmedebilir. Örneğin, sahte fatura düzenlendiği iddiasına dair somut kanıt bulunmaması hâlinde, ceza iptal edilebilmektedir.

Danıştay 4. Dairesi 2016/3000 E. sayılı kararında:
“Varsayım ya da kıyas yoluyla ceza tayinine olanak tanınamaz, tüm unsurlar gerçekleşmeden mükellef cezalandırılamaz.” denilmiştir.

Özel Usulsüzlük Cezalarında Zamanaşımı Süresi

Zamanaşımı, idare tarafından belirli bir sürede işlem yapılmazsa artık ceza kesilemeyeceğini ifade eder. Vergi Usul Kanunu’na göre özel usulsüzlük cezaları da zamanaşımına tabidir. Bu süreler geçtikten sonra ceza kesilmesi mümkün değildir.

VUK m.374’e Göre Zamanaşımı Süresi

Özel usulsüzlük cezalarında zamanaşımı süresi, usulsüzlüğün işlendiği yılı izleyen takvim yılının başından itibaren 5 yıl olarak belirlenmiştir.

Örneğin:
Usulsüzlük 10 Nisan 2020’de işlenmişse, zamanaşımı süresi 01.01.2021’den başlar ve 31.12.2025’te sona erer.

Bu süre içinde ceza kesilmezse, artık idare tarafından özel usulsüzlük cezası tahakkuk ettirilemez.

Vergi Ziyaı ile Birlikte İşlenen Fiiller

Bazı durumlarda, özel usulsüzlük cezasını gerektiren fiil aynı zamanda vergi ziyaına da yol açabilir. Bu durumda zamanaşımı süresi, vergi ziyaı cezası için belirlenen süreye göre hesaplanır.

• Vergi ziyaı zamanaşımı süresi: 5 yıldır.
• Ancak, fiil aynı anda hem vergi ziyaına hem de özel usulsüzlüğe sebep oluyorsa, zamanaşımı süresi tek olarak değil, her iki ceza için de ayrı ayrı dikkate alınır.

Zamanaşımının Kesilmesi

Zamanaşımı süresi içerisinde;

• Ceza ihbarnamesi tebliğ edilirse,
• Dava açılırsa,
• İnceleme başlatılırsa,

zamanaşımı süresi kesilir ve baştan başlar.

Özel Usulsüzlük Cezasında Tekerrür

Tekerrür, vergi hukuku bakımından, daha önce ceza alınan bir fiilin belirli bir süre içinde tekrar işlenmesi hâlinde ikinci cezanın artırımlı olarak uygulanmasıdır. Bu uygulama, Vergi Usul Kanunu’nun 339. maddesinde düzenlenmiştir ve özel usulsüzlük cezalarında da geçerlidir.

Tekerrür Hükmünün Uygulanma Şartları

Aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi durumunda, mükellef hakkında kesilecek ceza %25 oranında artırılarak uygulanır:

1. Daha önce kesinleşmiş bir usulsüzlük cezası olmalıdır.
   – Bu cezanın ödenmiş olması gerekmez, ancak tebliğ edilmiş ve kesinleşmiş olması şarttır.
2. İkinci ceza da aynı türden olmalıdır.
   – İlk ceza genel usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezası ise, ikinci ceza da aynı nitelikte olmalıdır.
3. İkinci fiil, ilk cezanın kesinleştiği tarihi takip eden ikinci takvim yılının sonuna kadar işlenmelidir.
   – Örneğin, ilk ceza 10 Mart 2023’te kesinleşmişse, ikinci cezanın 31 Aralık 2025’e kadar kesilmesi hâlinde tekerrür uygulanır.

Tekerrür Durumunda Ceza Artışı

• Ceza, %25 oranında artırılarak kesilir.
• Ancak bu artış, daha önce kesinleşmiş cezanın tutarından yüksek olamaz.

Örnek:
Mükellefe 2023 yılında 14.000 TL özel usulsüzlük cezası kesilmiş ve ceza kesinleşmiştir. 2025 yılında benzer fiili tekrar işlerse, yeni ceza 14.000 TL + %25 = 17.500 TL olur. Ancak artırılan ceza önceki cezanın tutarını geçemezse, en yüksek ceza yine 14.000 TL ile sınırlanabilir.

Farklı Türden Cezalarda Tekerrür

Eğer ilk ceza genel usulsüzlük, ikinci ceza özel usulsüzlük (veya tersi) ise; bu durumda da tekerrür hükümleri uygulanır. Ancak:

• Ceza sadece %25 oranında artırılır.
• Yine, artırılan tutar, önceki cezanın tutarını aşamaz.